Het laatste nieuws

27 jan Met het onderdrukken van klimaatprotesten sterft de rechtsstaat

Een persoonlijk en raak betoog van onze klimaatjurist Dennis van Berkel over waarom het Openbaar Ministerie volledig over de schreef ging, toen deze besloot onaangekondigd 6 klimaatactivisten voor de ogen van hun kinderen thuis te arresteren.

Op donderdagochtend 26 januari rond half zeven in de ochtend, gaat de bel bij zeven Nederlandse burgers. Drie vrouwen en drie mannen. Voor de ogen van kinderen, partners en buren worden ze door meerdere politieagenten ingerekend. Bij de één is er nog net tijd om een trui over haar pyjama aan te trekken. Een ander, acteur Sieger Sloot, is toevallig niet thuis. Zijn dochter van zeven wel. Ze barst in tranen uit omdat haar vader nu ‘gezocht wordt door de politie’.

Wat deze burgers bindt, is een diepe ongerustheid over de huidige koers van de klimaatcrisis. Een ongerustheid die wordt gestaafd en gedeeld door vrijwel iedere wetenschapper die zich met klimaatverandering bezig houdt. Het is deze diepe ongerustheid en de liefde voor hun kinderen en naasten, die maakt dat steeds meer mensen de dappere stap zetten om zich aan te sluiten bij Extinction Rebellion. Een beweging die vreedzaam kleine overtredingen begaat, vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid, om aandacht voor hun zaak te krijgen. Net zoals Rosa Parks dat deed, toen zij in 1955 weigerde om haar zitplaats af te staan aan een witte medereiziger.

Als een jonge vader die van de strijd tegen de klimaatcrisis zijn beroep heeft gemaakt, weet ik hoe ongelooflijk moeilijk het kan zijn voor klimaatactivisten om aan hun kinderen uit te leggen waarom zij doen wat ze doen. Een ouder wil zijn kinderen beschermen en hen de kracht geven om hoopvol de wereld tegemoet te treden. Je wilt ze een positief beeld geven over publieke instellingen en vertrouwen in een overheid die er is om voor onze belangen op te komen.

Hoe vertel je dat kind over de zorgen die je tot in het diepst van je vezels voelt over de klimaatcrisis en de wereld waarin zij opgroeien?

En hoeveel moeilijker moet het  zijn  om aan je kind uit te leggen dat de politie – de mensen waarover je vertelt dat ze de samenleving veiliger maken en ons beschermen tegen boze boeven – hun eigen vader of moeder thuis van het bed licht en afvoert als criminelen in een spannende film, juist omwille van hetgeen zij uit liefde voor hen en hun naasten doen?

De acties van het Openbaar Ministerie (OM) en de politie gaan de grenzen van wat in een democratische rechtsstaat als Nederland thuishoort ver te buiten.

Daags voor de arrestatie belde de advocaat van Extinction Rebellion nog met het OM met de mededeling dat wanneer deze één van de activisten wilde spreken, zij graag bereid waren om naar het bureau te komen. De verklaring van het OM waarom zij niet op dit aanbod is ingegaan, is stuitend en volslagen ongeloofwaardig: het OM wist niet zeker welke activisten de advocaat precies vertegenwoordigde. Alsof dat niet met een telefoontje kon worden opgelost.

Maar daarnaast zouden volgens het OM ook ‘tactische redenen’ bestaan om de activisten niet gewoon te vragen om naar het bureau te komen. Deze tactische redenen laten zich raden. De acties van het OM waren erop gericht om te intimideren. Om de angst bij deze en andere activisten aan te jagen, zodat zij in de toekomst hun fundamentele rechten op demonstratie en vrije meningsuiting niet zullen aanwenden.

De arrestaties van de activisten van Extinction Rebellion zijn een democratische rechtsstaat onwaardig en betekenen een grove trendbreuk met een lange traditie in Nederland. Een traditie van openheid en tolerantie, waarin de overheid zich tot het uiterste inspant voor het faciliteren van tegenmacht,  zoals demonstraties. Ook onwelgevallige demonstraties, waarbij burgerlijke ongehoorzaamheid wordt toegepast door op een aangekondigde, transparante en volkomen veilige manier kleine wetsovertredingen te begaan. Deze vorm van demonstreren is door rechtbanken algemeen erkend en ligt verankerd in het demonstratierecht. Een democratie waarin de tegenmacht op deze manier wordt onderdrukt, raakt in ademnood en sterft.

Als de overheid deze koerswijziging van het OM laat passeren, dan zal dat onze rechtsstaat blijvende schade berokkenen. De klimaatcrisis zal in de komende jaren bij een groeiende groep van de bevolking hevige gevoelens losmaken van urgentie, ongemak en onvrede. De overheid kan en moet deze gevoelens kanaliseren door samen met betrokken burgers de schouders te zetten onder de aanpak van ontwrichtende klimaatverandering. Laat hun moed, daadkracht en betrokkenheid een inspiratiebron zijn voor het klimaatbeleid.

Maar wanneer nu wordt gekozen voor de weg van intimidatie en onderdrukking, dan zal de polarisatie toenemen en de democratische rechtsstaat worden ingeperkt, terwijl de gevolgen van de klimaatcrisis de druk op de samenleving ieder jaar zullen vergroten. Een toereikend demonstratierecht als drukregelaar zal ontbreken. Niemand heeft daar belang bij, zeker het kabinet, het OM en de politie niet. Om hun legitimiteit te bewaren en zo het nodige vertrouwen te herstellen, hoop ik daarom dat het OM, de politie en het kabinet deze misstap zullen rechtzetten.

Dennis van Berkel
Klimaatjurist Urgenda